15 միլիոն չինացիներ տուգանվել են ցածր սոցիալական վարկանիշի պատճառով։ Ի՞նչ է սա՝ օրուելյան մղձավանջ, թե՞ արդյունավետ կառավարման օրինակ։
Չինաստանում ստեղծվում է «սոցիալական վստահության համակարգ»։ Այսպես է կոչվում պետական գնահատման ծրագիրը, որը թույլ է տալիս խրախուսել քաղաքացիներին, ինչպես նաև պատժել նրանց, ովքեր խախտում են օրենքը կամ պարզապես հայտնվում են իրավապահ մարմինների տեսադաշտում։ Ինչպես հայտնում է չինական Global Times-ը, 2018 թվականի ապրիլի վերջին 15 միլիոն չինացիներ, այսինքն յուրաքանչյուր հարյուրերորդ բնակիչ, վարչական պատասխանատվության է ենթարկվել «ցածր սոցիալական վարկանիշի» պատճառով։ Հիմնավորելով մտրակի և բլիթի այս քաղաքականությունը՝ թերթը գրում է. «Վստահության կորուստ արձանագրած քաղաքացիները պետք է իրենց արարքների համար պատասխանատվության ենթարկվեն և կրեն իրենց պատիժը»։ Սա, ընդգծում է հրատարակությունը, լիովին համապատասխանում է փոխադարձ վստահության վրա հասարակություն կառուցելու գաղափարներին, ինչպես նաև «սոցիալիստական շուկայական տնտեսության» պահանջներին։
Արևմտյան լրատվամիջոցներն արագ արձագանքեցին Չինաստանի նորամուծություններին՝ հիշելով 1949 թվականին հրատարակված Ջորջ Օրուելի սոցիալական հակաուտոպիան՝ «1984»-ը։ Արդյո՞ք Չինաստանի հասարակությունն իսկապես դառնում է չափազանց կազմակերպված։ Եվ որքանո՞վ երկրային իշխանություններին կարելի է համարել պետական կառավարման և վերահսկողության ռահվիրաններ։
Վստահիր, բայց ստուգիր
Առաջին անգամ «Շեխուեյ սինյուն տիսի» համակարգի (չինարենից թարգմանաբար նշանակում է «սոցիալական վստահության համակարգ», «վարկանիշ» կամ «սոցիալական վարկային համակարգ») մասին խոսվել է 2014 թվականին, երբ ՉԺՀ Պետական խորհուրդը (գործադիր իշխանությունը) հրապարակել էր «Սոցիալական վարկային համակարգի ստեղծման ծրագիր (2014-2020թթ)» փաստաթուղթը։ Չինացի փորձագետների, ովքեր մանրազնին ուսումնասիրել են այս ոլորտում արտասահմանյան փորձը, կողմից առաջարկված գաղափարի էությունը կայանում է հետևյալում. առաջարկում են N պայմանական քաղաքի բնակիչներին տալ որոշակի միավորներ։ Այն բոլոր բնակիչների համար երաշխավորում է հավասար մեկնարկային պայմաններ, կարող է աճել կամ նվազել՝ կախված այն բանից, թե ինչ վնասակար կամ օգտակար բան է արել տերն այդ յուրահատւկ «դրամապանակի» հետ։ Նմանատիպ համակարգ է գործում նաև իրավաբանական անձանց նկատմամբ՝ ստուգվում է իրավական և բնապահպանական նորմերին ընկերությունների համապատասխանելիությունը։ Գնահատվում են նաև ձեռնարկություններում աշխատանքի պայմաններն ու անվտանգությունը, ֆինանսական հաշվետվությունները։
Քաղաքացիները վաստակում կամ կորցնում են միավորներ վարկային վճարումների, երթևեկության կանոնների պահպանման, Chinanet-ում իրենց վարքագծի հիման վրա։ Չնայած այն հանգամանքին, որ կարելի է VPN-ներ տեղադրելով այլ կայքերից ևս օգտվել, այդուհանդերձ չինական կիբերտարածքում կան մի շարք անփոփոխ պահանջներ՝ կարող եք գրանցվել միայն ձեր իրական անունով, տեղադրել միայն օրինական բովանդակությամբ գրառումներ, որոնք չեն պարունակում իշխանության տապալման կոչեր, ինչպես նաև հասարակական կարգը խախտող նյութեր։ Գրառումները չպետք է լինեն ծայրահեղական, անջատողական բնույթի, պարունակեն բռնություն և պոռնոգրաֆիա։ Խախտումներ իրականացնող կայքերն արգելվում են, իսկ ստեղծողները ենթարկվում են պատասխանատվության։ Այն քաղաքացիներն, ովքեր վստահության միավորներ են կորցրել, կարող են դրանք վերականգնել օրինակելի վարքագիծ դրսևորելով։
Քաղաքացիական առաքելությունների ցանկը ներառում է նաև այլ քաղաքացիների կողմից արձանագրված խախտումների մասին իրազեկելը։ Հիմնականում սա վերաբերվում է պաշտոնատար անձանց։ Վերջին հինգ տարիների ընթացքում կուսակցության մոտ 1.5 միլիոն անդամներ են պատժվել այս հիմքով։ Չինաստանում խիստ պատժելի են իշխանությամբ օժտված անձանց հանցագործությունները՝ երկարատև ազատազրկումից մինչև ցմահ ազատազրկում, իսկ ծայրահեղ դեպքում՝ գնդակահարություն։ Բայց նման լուրջ պատժի են ենթարկվում ոչ բոլորը։ Ոմանք պարզապես զրկվում են ինքնաթիռի կամ ճեպընթաց գնացքի տոմսեր գնելու հնարավորությունից։
«Սև ցուցակ»
Չինաստանում բացասական վարկանիշ ունեցող մարդկանց ճշգրիտ թիվը դժվար է ասել։ Ըստ Reuters տեղեկատվական գործակալության, 15 միլիոն չինացիներ (11 միլիոնը ինքնաթիռի և 4 միլիոնը ճեպընթաց գնացքի ուղևորներ) չեն կարողացել տոմսեր ձեռք բերել կամ օգտվել տրասնպորտային այլ ծառայություններից։ Tellhow Aviation ընկերության ներկայացուցիչը, ով զբաղվում է երկրում օդանավակայանների ենթակառուցվածքների ապահովմամբ, ՏԱՍՍ գործակալության հետ զրույցում ասել է, որ կարճ ժամանակում պարզապես «հնարավոր չէ» թռիչքից հեռացնել 11 միլիոն մարդու։ Վերջինս հաստատել է, որ Չինաստանում իրականում գոյություն ունի «սև ցուցակ», որը կապված է պոտենցիալ հաճախորդների վարկային պատմության հետ։ Դրա մեջ մտնում են նաև նրանք, ովքեր ներկա են եղել օդանավակայանի միջադեպերին կամ ինքնաթիռ են փորձել անցկացնել արգելված իրեր, իրենց գռեհիկ պահել անձնակազմի հետ։
Ներկայացուցիչը նաև նշել է, որ «վերջերս ցածր սոցիալական վարկանիշի պատճառով թռիչքից հեռացվել է ավելի քան 100 մարդ»։ «Իսկ ինչ վերաբերվում է 11 միլիոն մարդուն, ապա դա նույնիսկ անհնար է պատկերացնել»,- ընդգծել է մասնագետը։ Ամենայն հավանականությամբ, 15 միլիոն «մերժվածները» ընդհանուր թիվն է նրանց, ովքեր գտնվում են «սոցիալական վարկանիշի» բացասական ցանկում։ Այսինքն, հնարավոր է նրանց չվաճառեն ինքնաթիռի կամ հարմարավետ գնացքի տոմսեր։
Ի դեպ, ցուցակին կարող եք ծանոթանալ Չինաստանի Ժողովրդական դատարանի կայքում։ Այնտեղ կա հատուկ պատուհան, որտեղ գլխապտույտ արագությամբ անցնում են խախտողների ընատնեկան նշանները և փաստաթղթերի համարները։ Նմանապես, երթևեկության կանոները խախտողները ճանապարհային ոստիկանության կայքում ստուգում են իրենց մեղքերը և դրանց համար ստացած միավորները։ Օրինակ՝ 12 միավոր ստացած վարորդը ստիպված կլինի գնալ Չինաստանի ճանապարհային ոստիկանություն վարորդական իրավունքը վերադարձնելու համար։ Այս լայնածավալ տվյալների բազայի աղբյուրներն են մի կողմից՝ պետական կառույցները, իրավապահ և մունիցիպալ մարմինները, իսկ մյուս կողմից՝ Չինաստանի հեռուստահաղորդակցության ընկերությունները։
2015 թվականի նոյեմբերին The Wall Street Journal-ը հաղորդել էր, որ Չինաստանի Tencent, Alibaba, Sesame Credit Management վարկանիշային ծառայությունը ֆինանսական գործարքների մեջ մասնագիտացած Alibaba Ant Financial դուստր ձեռնարկության հետ հեշտացնում է տվյալների հավաքումը՝ պետությանը տեղեկություններ տալով իր օգտատերերի մասին։
Օրուել, թե՞ սեփական ուղի
Մնում է եզրակացնել, որ «1984»-ում նկարագրված հասարակությունը կամ 1.4 միլիարդ բնակչություն ունեցող երկրի իշխանությունները փորձում են գտնել հասարակության կառավարման իրենց եղանակն՝ օգտագործելով ժամանակակից մեթոդներով «մեծ տվյալների» մշակման տեխնիկան։ Այստեղ ամեն ինչ կախված է թե ինչ տեսանկյունից ենք խնդիրը դիտարկում։ Պարզ է, որ չինացիներն իրենք չեն հնարել սոցիալական վերահսկողության տեխնոլոգիան, և ինչպես շատ այլ բաներ, վերցված են առաջադեմ Արևմուտքից։ Օրուելյան «պայծառ ապագան» ավելի շատ հիշեցնում են այն երկրները, որտեղ կառավարությունը կարգապահական մեդիայի օգնությամբ հմտորեն կազմակերպում է կասարակական կարծիքը, որտեղ քաղաքացիներն հատուկ ծառայությունների «ծածկի տակ են», ինչպես նաև համերաշխորեն և կամավոր կերպով «թակում են» միմյանց վրա ցանկացած լուրջ և ոչ այնքան առիթներով։ Դուք կարծում եք սա քննադատությու՞ն է։ Ոչ, սա արձանագրում է։ Գուցե նրանց սա հարմար է, և ո՞վ ենք մենք նրանց դատելու համար։
Հրապարակման բնօրինակը՝ ՏԱՍՍ գործակալության կայքում։